Nerelisin hemşehrim? Troyalı!

Efendim, bugün üzerine binlerce ciltlik eserler yazılan dünya tarihi, aslında göçün tarihidir. Evrimleşen insan tiplerinin Afrika’dan göçü, Eski Taş Çağ’ı boyunca süren avcı-toplayıcı-göçebe hayat, Neolitik Çağ ile birlikte başlayan objelerin ve bilginin göçü, Kalkolitik Çağ’da çıkar bölgelerine yönelen göç, devletin icadından sonra yazının ve bürokrasinin göçü, bir yere yavaş yavaş göç edip 500 yıl sonra imparatorluk kuranlar, ya da bir yere yavaş yavaş göç edip 500 yıl sonra o imparatorluğu yıkanlar; ilahların göçü, kahramanların göçü, teknolojinin göçü, ideolojinin göçü, beyin göçü ya da çaresizliğin göçü… Göç kıssaları saymakla bitmez (daha geniş bilgi için bkz. Gazete Duvar, Selim Martin, Göçün Tarihi yazı dizisi). Fakat bugün bizim hususumuz, tahminen de milattan evvel 2’nci binyıldan günümüze kadar gündemden düşmeyen ve dünyanın tarihini katiyetle değiştiren, öbür bir göçün öyküsü: Mitolojinin yahut bu hikaye için daha net söylemek gerekirse, Ata’nın Göçü!

Troya Savaşı’nı hepiniz bilirsiniz. Hani, hoşlar hoşu Helena, denizin karşı kıyısından kaçırılıp Troya’ya getirilince, devasa bir ordu da peşinden onu almaya gelir, Ege Denizi’nin iki yakası, 10 yıl süren amansız bir savaşa tutuşur ya; işte, bizim göç hikayemiz, bu amansız savaşın sonunda ortaya çıkacaktır.

Troya Savaşı, dünyanın en tanınan mitidir desek yanlış olmaz. Bu savaş ve savaşın tarafları hakkında, günümüze kadar sayısız roman ve şiir yazılmış; karakterler, operadan tiyatroya, sinemadan bilgisayar oyunlarına kadar çok sayıda yapıtta kendine yer bulmuştur. Mevzuyu inceleyen farklı alanlardaki bilimsel kitaplar bir yana, hikayede yer alan kimi şahıslar ve olaylar; tıp, psikiyatri üzere disiplinler tarafından incelenen sendromlara, hastalıklara bile ismini verir. Özcesi, bu savaştan nasibini almayan yoktur, diyebiliriz.

Antik dünyanın en kıymetli ozanı kabul edilen hemşehrimiz Homeros’un, Troya Savaşı’nın ve bu savaşın sonunda meskenine dönmeye çalışan bir kahramanın öyküsünün anlatıldığı, İlyada ve Odysseia isimli iki destanı nedeniyle, bu mevzuda asıl kelam sahibi olduğu yaygın bir bilgidir. Fakat bu mit; tek bir eksik noktası hariç, birbirini tamamlayan çok sayıda yapıtın birleşiminden doğup dünyaya yayılmıştır.

Troya Savaşı’nın öncesini, savaşı ve sonrasını anlatan yapıtların tamamına, Destansı Döngü (Epic Cycle) ismi verilir. Birçok günümüze ulaşamamış, kayıp destanlardan oluşan bu döngü, alıntılardan, tekrarlardan ve kalan küçük küçük kesimlerden birleştirilip, anlaşılmaya çalışılmıştır. Hikayedeki kurguyu bir vakit çizelgesine oturtmak istersek, şu sırayı takip etmek gerekir.

Efsanenin birinci kısmını, yani ‘Paris’in Yargısı’ üzere savaşa neden sayılan olayları ve savaşın birinci dokuz yılını işleyen destan, Kıbrıslı Stasinus tarafından yazılan, Kypria isimli yapıttır.

Sonra, savaşın son yılını işleyen; Akhilles’un Agamemnon’a ve devamında Hektor’a öfkesini, akabinde da Hektor’un vefatını ve cenaze merasimini anlatan, İlyada destanı gelir. Troya’nın müttefikleri, Amazon Prensesi Penthesileia ve Etiyopyalı kahraman Memnon’un gelişini ve devamında ünlü kahraman Akhilleun’un (Aşil) mevtini anlatan; Miletos’lu Arktinus tarafından yazılan Aethiopis destanı, üçüncü sırada yer alır.

Dördüncü sırada ise, günümüzde bilgisayar sistemine bâtın bir kapı açıp içeri girmeye yarayan virüse kadar ismini veren, meşhur Troya atının (Trojan Horse) inşa edilmesini ve Akhilleus’un silah ve zırhlarının paylaşılma gayretini husus alan, Midillili Leskhes’in Küçük İlyada isimli yapıtı vardır. Beşinci sırayı, Troya’nın yağmalanmasını anlatan ve yeniden Miletos’lu Arktinus tarafından yazılan, İlliupersis Destanı alır.

Akha ordularının konuta dönüşü sırasında yaşanan olayları anlatan, Troezenli Agias’ın, Nostoi isimli yapıtı, altıncı sıradadır. Savaşın en kurnazı Odysseus’un, 10 yıl süren meskene dönüş seyahati, Homeros ustanın Odysseia isimli yapıtında anlatılır ve kurguda yedinci sırayı işgal eder.

Sekizinci ve son sırada ise, Odysseus’un, Thesprotia’ya seyahati ve İthaka’ya dönüşü ile gayri legal oğlu Telegonus’un tarafından öldürülmesini bahis alan, Kyreneli Eugammon tarafından yazılan, Telegoni isimli eser bulunur.

TROYA SAVAŞI GERÇEK MİYDİ?

Efendim, her vakit yaptığım üzere, savaşın sonuna süratlice geçmeden evvel, müsaade ederseniz öyküyü biraz başa saralım demek; aslında bu savaş hakikaten var mıydı, varsa çıkma nedeninin aslı nedir, ozanların savaşa bakışı nasıldı üzere sorular sormak isterdim. Lakin bu sefer sormayacağım. ‘Troya Savaşı Gerçeği’ konusunu, bir öbür yazıya bırakıp; bugün, bu koca döngüde tek eksik parçayı bulup, buradan orijinal ancak yapay bir destan üretip, bir ülkeye uydurma bir geçmiş ile legallik kazandıran zekanın peşine düşeceğim. Lakin mevzumuza bilgisiz dalmayalım diye, destanın karakterlerini tanımak ve olayın çıkış kıssasını öğrenmek için kısa bir mühlet, alışageldiğimiz seyrüsefere devam edelim.

Meşhur Troya kral soyunun birinci atası, Zeus ile Elektra’nın oğlu Dardanos’tur. Troya’nın kurucusu Tros ile kral soyu iki kola ayrılır: İlos ile Assarakos. İlos’un torunu olan Priamos Troya hükümdarı, Assarakos’tan üreme Ankhises ise Dardanie kentinin yöneticisidir. Ankhises ile Priamos ve onların oğulları Hektor ile Aineias birebir jenerasyondan amcaoğullarıdır. Buraya kadar tamam mıyız?

Ama bu yeni destanımızda, başrolü oynayacak Aineias’ın, Priamos oğullarından bir üstünlüğü vardır. Kahramanımızın annesi, şahsen bir tanrıçadır. Troya hanedanından, Dardanie kentinin yöneticisi Ankhises bir gün, hoşlar hoşu Aphrodite ile birlikte olacak, bu birliktelikten de yiğit Aineias doğacaktır.

“Dardanie vilayetlerin başında Aineias var, Ankhises’in oğlu, tanrısal Aphrodite doğurdu onu Ankhises’ten; bakmadı tanrıçalığına, birleşti İda eteklerinde bir ölümlüyle.”

İlyada Destanı- Homeros.

Homeros’a nazaran yiğit Aineias, Troya Savaşı’nda kahramanlıkta kimseden geri kalmasa da her seferinde bir tanrının-tanrıçanın muhafazasına gereksinim duyar. Ozan bu durumu, Dardanos soyunun süreceğini öngören bir kehanete bağlar.

“Kocaman kargısı, kalkanıyla Aineias yere atladı, Akhalar alıp götürmesinler diye ölüyü, gücüne güvenen aslan üzere dolaştı etrafında, önünde kargısını, yuvarlak kalkanını tutuyordu, öldürmek için yanıyordu karşısına çıkanı, müthiş çığlıklar atıyordu. Derken Diomedes kocaman bir taş atar üstüne, Aineias’ı kalçasından vurur, yiğit düşer, o sırada anası Aphrodite’nin telaşını görmeli…”

Aphrodite bu yüzden yaralanır. Apollon, kahramanımızı, Troya kalesindeki tapınağa kaçırarak kurtarır. Öbür ilahlar da katılırlar bu uğraşa.

“Kaderi kurtulmaktır Aineias’ın. Tohum ekmeden, iz bırakmadan ölmemeli, yok olmamalı Dardanos soyu. Ölümlü bayanların verdiği çocuklar ortasında Kronos oğlu Dardanos’u severdi en çok. İğreniyordu artık Priamos ‘un soyundan, artık güçlü Aineias kral olacak Troyalılara, kral olacak çocuklarının çocukları.”

İlyada Destanı- Homeros

Şimdi, bu bilgiyi de cebimize koyduysak, gelelim savaşın sonuna. Malum, Troya düşer. Her taraf yangın yeri. Karakterler, bir bir eksiliyor. Erkeklerin kimisi çoktan öldü, kimisi birazdan surlardan aşağı atılacak. Bayanların bir kısmı ganimet olarak gemilere yüklendi, bir kısmı da birazdan kapanın elinde kalacak. Bizim Aineias, yaşlı babası Ankhises’i sırtına alarak ve oğlu Askanios’u da elinden tutarak İda Dağı’na kaçar. Kaçarken, Troya’nın kutsal heykellerinden Palladion’u da yüklenir… Bitti.

AİNEİAS’A NE OLDUĞU BİR MUAMMA OLARAK KALDI

Evet efendim, o büyük destansı döngüde, Aineias hakkında yazan bilgiler bu kadardı, bitti. Destanlar birbirini destekledi, her husus tahlile kavuştu, tüm karakterler, ancak öyle-ama bu türlü bir sona ulaştı. Ölen öldü, kalan kaldı. Lakin bizim Aineias’a, bundan sonra ne olduğu bir muamma olarak kaldı. Ta ki milattan evvel 29 yılına kadar. Sıkı tutunun, olağan seyirden ayrılıyoruz. Hemen Akdeniz’e çıkmamız lazım. İskele Alabandaa!

Efsaneden şimdilik ayrılıp gerçek tarihe dönelim. Milattan evvelki son birkaç yüzyıl içinde, Roma’da cumhuriyet kurulmuş, devlet vakitle güçlenmiş, evvel bugünkü İtalya topraklarında hakimiyet kurmuş, sonra da öteki coğrafyalara yönelmişti. Batı Anadolu’ya geldiklerinde de evvel müttefikler bularak, buradaki nüfuslarını git gide arttırmayı hedeflemişler, sonra hiç beklenmedik formda, birden, kendilerini buranın sahibi olarak buluvermişlerdi. Nizamlı okurlar hatırlayacaktır, gazetede, cumhuriyetin yıkılışını konuştuğumuz yazı dizisinde, Bergama Krallığı’nın son hükümdarı III. Attalos’un, krallığın tüm topraklarını Roma’ya miras bırakmasının tesirlerine uzun uzun değinmiştik. Oradan bir alıntı yaparak mevzuyu bağlasak kimse kızmaz sanırım.

“Cumhuriyet dünkü çocuk. Batı Anadolu kentleri ise çok geniş coğrafyalardan gelen birikimi pratiğe çevirmiş; Mısır’ın, Mezopotamya’nın, Anadolu’nun eski uygarlıklarından kadim bilgilerle donanmış; deniz ulaşımı ve ticaretindeki büyük başarısı sayesinde tüm Akdeniz ve Karadeniz kıyılarını kolonize etmiş; krallık, diktatörlük, tiranlık, demokrasi, kent devleti, eyalet sistemi, çeşitli ticari, siyasi ve askeri birlikler üzere her türlü idare tertibini çağlar boyunca yalayıp yutmuş bir kültür deviydi. Bunların yanında, madenden orman eserlerine, verimli topraklardan bereketli denizlere kadar her türlü doğal zenginliğine, yüzyıllara dayanan geniş ticaret ağları sayesinde, Roma’nın şimdi hiç bilmediği coğrafyalardan gelen eser ve hammadde çeşitliliğini ekleyen devasa bir iktisada sahipti. Lisanları geniş topraklarda bilinip-konuşuluyor, paraları her ülkede kıymetini koruyor; kahramanları, ilah ve tanrıçaları o vakit bilinen dünyanın tamamında kabul görüyordu. Efsaneleri ve o efsaneleri dillendiren ozanları bile Roma’nın ünlü kumandanlarından daha çok hürmet görüyordu. Bu türlü bir coğrafyayı nasıl yönetirsiniz?”

S. Martin, Ölüler Ülkesi Yazıları X – Cumhuriyetin Mevti, 30 Eylül 2023, Gazete Duvar.

MİRASTAN HİSSE ALMANIN EN YASAL YOLU: AKRABALIK

Yönetemezsiniz efendim. Eskinin bilgisi ile olmaz. İşte tam da bu sırada, Roma’da cumhuriyet yıkılıp İmparatorluğa dönüşürken, bu dönüşümde, bu kadim coğrafyayı elinde tutmak için lazım olan anahtar keşfedildi. O denli çok gizemli bir durum düşünme sevgili okur; geçmişten günümüze, değişmez bir biçimde, bir mirastan hisse almanın en yasal yolu neyse, burada da birebiri hasıl oldu. Tanıştırayım efendim, akrabalık bulundu.

Ünlü şair ve ozan Vergilius, masasının başına oturdu ve kadim destandaki sonu bilinmeyen tek karaktere, yeni ve eşsiz bir son yazarak, güçlü bir kültürü ve varlıklı bir coğrafyayı sahiplenmeyi başardı. Haydi ozanın başının içinde biraz gezinelim, bakalım esin perileri neler üflemiş bizimkinin kulağına?

Nasıl yapmalı, nasıl etmeli? Evvel elimizdekilere bir bakalım. Eski ozanların, rablerden aldığı kehanete nazaran, Aineias ölmeyecek, soyu gelecekte tekrar krallıklar kuracaktı. Üstün. Sonra? Sonra, Aineias Troya’dan ayrılmıştı lakin nereye gittiği bilinmiyordu. Bu da hoş. Artık kağıt kalemi alalım, yazmaya başlayalım.

Aineias Troya’dan kaçar, Roma’ya gelir, kenti kurar. Yok, bu türlü çabucak olmaz, buna kimse inanmaz. Eski ustalar nasıl yapardı? Kahramanları uzun ve tehlikeli, macera dolu seyahatlere çıkartırlardı. Eh, biz de yapalım. Alalım Odysseus’un 10 yıl süren meskene dönüş macerasını, değiştirelim içindeki yerleri ve isimleri (umarım kimse fark etmez); üstüne biraz kaygı, biraz tansiyon, eh tabi çokça cinsellik, sonra kahramanlara yakışır birkaç onurlu davranış, az hüzün, az yalnızlık ve biraz sıla hasreti ekliyoruz derken, hoop yeni vatana güzel geldiniz. Burada da biraz uğraş, sonra zafer ve en sonda da sahipleniş. Perde iner, salon alkıştan yıkılır, İmparator (?) Augustus, Romalıları selamlar. O dedesine, Romalılar da soylu atalarına nihayet kavuşmuştur.

Olay örgüsüne birazcık alaycı yaklaştık diye kızma canım okur. Ne yapalım, gerçekler bu türlü. Lakin, destanda, bu uyarlama kısmı dışında, güçlü bir teoloji ve doğruya yönelme olduğunu da söylemek lazım. Vergilius, hali hazırda idarede olan Augustus rejiminin sembolizmini çok tesirli bir biçimde kullanarak, Augustus ile binlerce yıl evvelce kalma bir karakter olan Aineias ortasında bir bağ kuracak, hisleri ile gerçeklik ortasında bocalayan bu ikiliye, dindarlık ve dürüstlük yükleyerek, Augustus’a güzel bir yönetici olmanın anahtarını sunacaktır.

Ozanımızın yarattığı bu yesyeni hikaye, ilgi alımlı bir kuruluş efsanesi, bir ulusal destan olacak; Julius-Claudius hanedanına yasallık kazandıracak ve klâsik Roma faziletlerini yüceltecektir: Bir kişi, lakin ‘Pietas’ (bağlı, sadık ve dindar) olması durumunda, Emperor yani hükmetme yetkisine kavuşur. Bir taraftan da biz yabancı değiliz, sizin torunlarınızız diyerek Küçük Asya üzerinde kurulacak hakimiyete de imkan verecektir.

Vergilius’un, bu destan ile kazandığı en büyük muvaffakiyet, kendi çağının ulusal kültürüne bir kaynak bulmuş olmasıdır. Roma’nın geçmişini, Anadolu’nun büyük uygarlık merkezi Troya’ya kadar
götürmekle ona milletlerarası bir derinlik vermiştir. Böylelikle Roma, Akdeniz’in en soylu hanedanınca kurulmuş olur. Bu sayede ozan, hem düşman olarak bilinen Batı ile Doğu’yu büyük bir birlik içinde barıştırmış olur, hem de kendisinin Homeros üzere ozanların ozanına dayanıp, onun yolunda, ondan esinlenerek destan yazdığını gösterir.

VERGİLİUS DESTANIN YAKILMASINI VASİYET ETTİ

Bu ortada Vergilius’un, yapıtını tamamlamak için milattan evvel 19 yılları civarında, Ege coğrafyasına bir seyahat yaptığını, bu seyahatte hastalandığını, döndükten çok kısa bir müddet sonra, 21 Eylül 19’da öldüğünü ve tam olarak bitmemiş bu destanın yakılmasını vasiyet ettiğini de sözlerimize eklemek lazım. Lakin Augustus, destandaki ışığı görür ve mümkün olduğunca az değişiklik yapılarak bu destanın yayınlanmasını emreder. Akıllı adam, vesselam.

Efendim, akıllı bir ozan, eski bir destandan kendine kahraman araklamış, o kahramanı memleketinden göç ettirip, tekrar eski destanlardan aşırdığı maceralarla gezdirip kendi ülkesine cet yapmış, bir öbür akıllı kişi de bunu iktidarı için kullanmış, eh yani, ne var bunda, ‘cool story bro’ dediğinizi duyar üzereyim. Hani bu hikayenin, dünya tarihini değiştiren kısmı?

Buyurun o vakit, geçin vakit makinasının başına, tarihi biraz ileri saralım. İmparatorluğun, daha açık söylemek gerekirse, Batı Roma İmparatorluğu’nun sonuna gidelim. İşin karışıklık ve yıkım kısmını alttaki paragraflara bırakalım, sonrasına bir bakalım. Burgonyalılar, Franklar, Alemanniler ve Vizigotlar, Vandallar, Gotlar, Germen kabileleri, Galyalılar, Vaskonlar, Saksonya ve Anglialılar (Anglo-saksonlar), Normanlar, Jütiler, bilcümle İskandinav kabileleri ve başkaları. Doğal bunların yanında Papalık kurumu; Latinler, Katolikler ve başkaları. İmparatorluğun mirasına kim sahip çıkacak?

Augustus ile başlayıp MS 3’üncü yüzyılın sonlarına kadar devam eden imparatorluk sistemi, Diokletianus’un ıslahatı ile Tetrarşi idaresine dönüşecek, bir mühlet sonra da Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılacaktır. Batı kısmı hayli karışık; birbirinin unvanını tanımayan imparatorlar ve yardımcıları, onları tek başkan yapmaya çalışan orduları, yumruğu en sert olan ile sesi en çok çıkanın kısa periyodik imparatorluk günleri… Düğünlerde oynanan sandalye kapmaca oyunu üzere; müzik sustuğunda oturan, koltuğun sahibi oluyor, ta ki kampanalar tekrar çalana kadar. Efendim bu sürecin hayli kanlı olduğunu, katliamların, ihanetlerin, iç savaşların, kendi kuyruğunu yiyen yılan üzere dönüp durup, Roma’yı tükettiği ortada. Üstelik az buçuk güçlenen herkesin, civarda güçsüz gördüğü dağınık kabilelere saldırıp, ucuz zaferlerle şöhret elde etmeye çalıştığını da ekleyeyim. Batı Roma bu sebeplerle yıkılacaktır. Artık tekrar sorayım: İmparatorluğun mirasına kim sahip çıkacak?

TOPRAKSIZ LORT, LORTSUZ TOPRAK OLMAZ

Roma, kendisini Roma yapan ayrıcalıklarını kaybetmiş ve yok olmaya yüz tutmuştu. Yozlaşmalar, yağma yapan kavimler ve bunların sonucunda ortaya çıkan belirsizlik ortamı sürerken, başka yandan kör topal işleyen, hala sahip olduğu topraklar üzerinde kurumsal bir egemenliği sürdürmeye çalışan devlet sistemi bulunuyordu. Kilise örgütlenmesi, tam da bu sırada, ortaya çıkan otorite boşluğunu doldurmaya çalışarak süratle siyasi bir yapıya bürünür. Avrupa’nın karanlık devri birkaç yüzyıl boyunca bu biçimde sürer. Akabinde kilise yine bir atak yapacak ve birtakım güçlü mahallî karakterlere yahut hükümdarlara taç giydirme-din eliyle meşruiyet kazandırma eforuna girecektir.

Bu karanlık sürecin akabinde feodal devir başlayacaktır. Bir tarafta dua edenler (kilise ve ruhban sınıfı), başka tarafta savaşçılar (şövalyeler ve feodal beyler) ve bu iki sınıfı doyurabilmek için gece gündüz çalışanlar (serfler); devrin mottosu kabul edilebilecek bir kelamın doğruluğu için rollerini aksatmadan yerine getireceklerdir: Topraksız Lort, Lortsuz toprak olmaz.

Tabii bu süreçte, aldığı ondalık vergisi ile bağışlar bir yanda, cennetten sattığı yerler öbür yanda, bulabildiği her şeyi nakde çeviren, topraklarına toprak, servetine servet katan kilisenin, lortlara rahmet okutacak mertebeye, kısa vakitte ulaştığını da unutmamak lazım. Piskoposluk Engizisyonu mu dersin, Papa Engizisyonu mu? Fransa mı, Almanya mı, Bohemya mı, İspanyol’u mu, Roma mı, Polonya mı, yoksa Portekiz Engizisyonu mu? Kampanya var hanım, seç beğen al! 1184’te başlayan soruşturmalar, bir gezici karnaval üzere Avrupa’yı dolaşarak, her memlekette öldürecek insan bulmayı başarır. Gözünüze, kısa bir saçmalama periyodu üzere görünmesin. Venedik Engizisyonu 1806’da, Portekiz 1821’de, İspanya Engizisyonu ise 1834’te lakin kaldırıldı. Coğrafyayı da eksik saymayalım; Amerika, Brezilya ve Hindistan üzere sömürge toprakları da bu çılgınlıktan gereğince nasiplerini aldılar.

Efendim bir de bunların üstüne, bir kişi Papa olacak diye, savaşıp ölen binleri, on binleri ekleyelim. Bitti mi, ne yazık ki hayır. Öncesi ve sonrasıyla aslında 500 yıl süren, lakin ismiyle meşhur ‘Yüzyıl Savaşları’nı, bir de epey iç savaşın ortasında bizim saymayı unuttuğumuz, fakat onların unutmayıp, dur birazda dışarıda savaşalım diyerek yaptıkları haçlı seferlerini; efendim vebasını, gribini, açlığını sefaletini de ekledik mi tamamdır. Ortada yaşayan pek insan kalmamış üzere görünse de biz tekrar soralım: İmparatorluğun mirasına kim sahip çıkacak?

Barbar kabilelerden, kilise hiyerarşisine, feodal beyefendilerden, monarşi krallıklara, kanla geçen bu yüzyıllarda, benim diyen herkesin, aslında tek bir hedefi olmuştu. Eski hoş, güçlü yıllara dönebilmek. İmparatorluğun gerçek sahibi olarak kendini kabul ettirmek. Lakin kendini miras sahibi olarak göstermek biraz güç, hatta hayli tehlikeli. Katliam yapan bir kişinin akrabası olduğunu söylerseniz, sizi kimse kabul etmez, üstüne öldürülmeniz an problemi olur. Ne yapmalı, nasıl etmeli de bir kan bağı bulup tahtta hak sav etmeli? Tahlil kolay efendim, tahtın son sahibinin akrabası olmak tehlikeliyse, siz de birinci sahibinin akrabası olun. Soyunuzu, biraz gezdirip dolaştırıp, Troya civarlarına uğrayıp, Avrupa’ya ulaştırın. Oldu mu size tüm Avrupa Troyalı?

EN HAS, ÖZ TROYALI SİZSİNİZ DOĞAL Kİ

Neler yapmadılar ki bunu göstermek için? Derslerde çocuklara okutulan Troya masalları, Orta Çağ’da tekrar yazılan Troya kökenli mitler, sanatın her kısmına mevzu olan kahramanlar, hükümdarlar ve efsaneler; ünlü ressamlara, sanatkarlara ısmarlanan Troya tabloları, kayın ağacı üstüne boyamalar; mektuplara, kitap kapaklarına ve sayfalarına işlenen Troya hikayeleri, kendilerini o hikayelerdeki karakterlerin yerine betimleten, üç tane askeri, iki tane köylüsü olan alelade bir beyefendiden, en güçlü soylulara kadar, onlarca kişinin beyhude eforları. Duvarda, kendisinin Troya kökenli olduğunu gösteren bir tablo asılıysa, şato sahibi bir soylunun yüzüne, kim “hadi oradan” diyebilir ki? İsterse bu kişi, kendisini Troyalı Paris yerine, kahyasını da hırsızların ve habercilerin rabbi Hermes yerine çizdirmiş olsun. Natürel efendim, bilmez miyim atalarınızın Troya’dan geldiğini? En has, öz Troyalı sizsiniz olağan ki.

Mesela, Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılıp, Cumhuriyet’in kurulduğu birinci yıllarda, yurttaşlık şuuru oluşmamış, bir yurttaş olmanın değerini bilemeyen herkesin meskeninde, paşa dedesinin bir resmi, duvarda asılı olurdu. Böylelikle beşerler, soylu olduklarını, eski sarayla bir formda kan bağına sahip olduklarını göstermeye çalışırdı. Alelade, tekdüze yapılan bu fotoğrafların birçoğu düzmece, tıpkı elden çıkma işlerdi. Bazıları de köşklerden, konaklardan bu türlü eski, gerçek fotoğrafları toplar, gereksinim sahiplerine (!) satardı. Efendim malumunuz, koca Cumhuriyet içinde ne o kadar paşa dede ne de o kadar saraylı bulmak pek de mümkün olmasa gerek. Böyleyken, koskoca Avrupa coğrafyasında da kökeni Troya sarayı olan o kadar kişi bulmak, birebir formda abesle iştigaldir herhalde.

Tabii ki süreç burada sonlanmayacak. Tarih akmaya devam ediyor. Evvel coğrafik keşiflerle yaratılan zenginlik, akabinde ıslahat hareketi ve Rönesans. Yani, Batı ile Klasik Antikite ortasında sanat, bilim, ideoloji ve mimarlıkta bağın tekrar kurulmasını sağlayan, Antik Helen filozof ve bilim insanlarının çalışmalarının çeviri yoluyla alındığı devir. Yani, eski mitlerin tekrar baş köşeye oturması. Yani, genel manada bir Avrupalılık kültürü yaratma gayreti. Yani, tekrar beğenilen geldin Troyalı olmak.

Bu eforun bir sonu gelir mi? Sanmam. Mesela, Birinci Dünya Savaşı sonrası, “eyvah yağmaya geç kaldım” diyen bir ülke var, bilir misiniz? İşte o ülke, hem kendisine esaslı bir geçmiş yaratmak için, hem bilginin üstünlüğünü ele geçirmek ismine, hem de bu topraklarla ortasında organik bir bağ kurup, düzmece bir yakınlık yaratmak için, hasılı imparatorluğun mirasına sahip çıkmak için çabalamaya devam ediyor. Bildiniz, Amerika. Günümüzde Troya hikayeleri, edebiyatın ve sanatın her kolunda, hele sinema, dijital üretimler ve oyun dünyasında, Amerikan muharrirlerinin, sanatkarlarının, yapımcılarının ve sponsorların inhisarında karşımıza çıkıyor. Troya’yı hayatında bir defa bile görmeyen güzel aktörler, bizim kahramanları canlandırırken, güneşin bu topraklarda hangi istikametten doğduğunu bilmeyen direktörler, bu üretimleri yönetiyor.

Amerika Birleşik Devletleri, yalnızca bu yapıtlarla dolaylı olarak değil, İkinci Dünya Savaşı’nın bitiminden itibaren, açık açık, aleni bir formda, kendisini Roma İmparatorluğu’nun bu yüzyıldaki devamı olarak ilan etmektedir. Pax Amerikana (Amerika Barışı);1945’ten günümüze kadar, Batı dünyasında süregelen barış periyodunu tanımlamak için kullanılan bir tabirdir. Bu terim birebir vakitte, Amerika Birleşik Devletleri’nin en büyük askeri ve diplomatik güç olduğunu da anlatır. Pax Amerikana, kısmen Birleşik Devletler’in direkt tesiriyle, Amerikan sermayesi ve diplomasisi tarafından desteklenen memleketler arası kurumlar vasıtasıyla türetilmiştir. Bu da Amerika Birleşik Devletleri’ne, askeri ve diplomatik olarak, çağdaş vakitlerin Roma İmparatorluğu rolünü yüklemektedir.

Bu unvana hiç şaşırma sevgili okur; ordusunun küresel üstünlüğü, ticari egemenliği, tüm dünyadaki okyanus ve denizlerdeki varlığı ve devletler ortasında bir istikrar kurabilecek gücüyle, Büyük Britanya Birleşik Krallığı da 1815 Napolyon Savaşları’nın sonundan 1914’teki Birinci Dünya Savaşı’na kadar, Pax Britannica ismi altında, Roma İmparatorluğu’nun devamı olduğunu herkese kabul ettirmeyi başarmıştı.

16 ve 17’nci yüzyıllarda ise; Balkanlar, Orta Doğu, Kuzey Afrika ve kısmen Kafkaslar’da görülen uzun müddetli barış, Pax Ottomana olarak isimlendirilir. Olağan tek bir farkın altını çizmek gerekir, Osmanlı İmparatorluğu, Doğu Roma İmparatorluğu’nun başşehrini ele geçirdiği günden beri, esasen kendisini Roma İmparatorluğu’nun devamı olarak adlandırmaktaydı. Fatih Sultan Mehmet, Konstantinopolis’in imparatorluğun başşehri olması gerçeğine dayanarak, ‘Kayser-i Rum’ (Roma İmparatoru) unvanını almıştır. Evvel Patrik tarafından kabul gören bu unvan, bir mühlet sonra Batı dünyasında da kendine yer bulacaktır. Çünkü, anne lisanı (!) Yunanca olan Fatih Sultan Mehmet, İlyada ve Odysseia’yı özgününden okumuş, birebir vakitte tarih konusunda hayli bilgili bir padişahtır.

Bunca örnekten rahatlıkla anlayabileceğimiz üzere Troya, şimdilerde Doğu-Batı gayretinin simgelerinden birisi olarak görünse de aslında dünyada güçlü olmanın, hükümran olmanın, öbürleri ortasında onları istikrarda tutacak kadar- kelam sahibi olmanın, birebir vakitte esaslı, kültürlü, varlıklı ve bilgili olmanın anahtarı üzere duruyor. Vergilius’un, Aineias’ı Troya’dan Roma’ya göç ettirmesinden beri, tarih boyunca, kim bu mirasa sahip çıkarsa, üstte sayılan gücü ve muvaffakiyetleri elde etmiş, bu yüzden de herkes bu mirasın peşinden koşmuş üzeredir. Dünyanın tarihi, coğrafyası, kültürü, sanatı ve hatta bilimi, bu miras uğruna elden ele değişerek bu günlere geldi.

Eğitimli, barışsever, emekten yana, yalnızca insanı değil tüm canlıları, doğayı seven insanlara elbette bir kelamım yok. Onlar esasen hem dünyanın ortak kültürel mirasına hem de dağlara, ırmaklara, kuşlara, böceklere, bilumum değere sahip çıkıyor ve koruyorlar. Lakin aranızda, “en güçlü ben olacağım ve dünyayı yöneteceğim” diyen varsa, onlar da bu yazıdan faydalanabilirler. Bak arkadaşım, ayrım yapmadan, bu toprakların geçmişine, lisanlarına, hikayelerine, müziklerine ve halaylarına sahip çıkarsan, dünyanın bahtı tahminen de bir gün senin ellerinde olabilir. Kim bilir?

Efendim bu kadar tantananın akabinde, ha hemşehrim, o kadar konuştuk lakin bu ortada sen nerelisin dersen; natürel ki ben de Troyalıyım!

Söylencemiz sürecek. Viya Böyle!

*Dokuz Eylül Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Kısmı, Öğr. Gör.

Bir yanıt yazın Yanıtı iptal et