Roni Nasır Kaya
Fotoğrafçı Enver Özkahraman’ın ‘Hakkari Günlüğü’ kitabı Sitav Yayınevi tarafından yayımlandı. Özkahraman kitapta, 70’li yılların Hakkari’sini, aşiret yapısını, folklorunu, kilimini, Hakkari’ye televizyonun nasıl geldiğini anlatıyor.
Enver Özkahraman’la kitabı ve serüvenini konuştuk.
‘Hakkari Günlüğü’ isimli kitabınızı elime alana kadar Hakkârili olduğunuzu düşünmüştüm. Kitabı okuduktan sonra ise buraya sonradan yerleştiğinizi görüyoruz.
Askere gitmeden evvel birebir ortamda bulunduğumuz birkaç Kürt aydınıyla birlikte kendimizi ‘devrimci, yurtsever, halkını seven’ olarak tanımlıyorduk. Diyarbakır YSE’de (Yol Su Elektrik) çalıştığım esnada Van’a kurayla tayinim çıktı. Muş, Bitlis, Hakkari bize bağlıydı. Bölgede birçok il, ilçe, köyü gezdik. Devrimcilik ismine halkımıza hizmet götürmeyi bir onur sayardık. Birkaç defa de Hakkari’ye gittim, oradaki insanları görünce dünyam değişti. Çukurca’nın bir köyünde hayatımda birinci kere peşmergeleri gördüm. Oradaki gördüklerimi gelip Van’daki arkadaşlarıma anlattım, bir kısmı anlattıklarıma inanmamıştı. Birtakım arkadaşlarımız da anlattıklarıma büyük bir sevinçle ortak olmuştu. O günden sonra Hakkari’ye sık sık gittim geldim. Madem gaye halkıma hizmet dedim, bende tayinimi Hakkari’ye aldırdım. Türkiye’de birinci kere istekli olarak Hakkari’ye giden insanlardanım sanırım. Dünyaya bir sefer daha gelme bahtım olsa tekrar de hiç düşünmeden o günün Hakkari’sine sarfiyat, orada yaşamayı tercih ederim. O gün bugündür büyük bir memnunlukla kendimi Hakkarili olarak görüyorum.
Hakkari denilince birinci akla gelen Enver Özkaraman ve çektiği fotoğraflardır sanırım. Artık de ‘Hakkari Günlüğü’ isimli kitabın müellifi olarak okuyucu karşısına çıktınız. Kitabın her kısmı farklı birer hikâye tadında. Bu kitabı yazmakta geç kaldığınızı düşünüyor musunuz?
Hakkari’ye birinci gittiğimde ve orada olup bitenleri gördüğümde bir fotoğraf makinesine muhtaçlık duydum. Sanırım 1968 yıllarıydı, şimdi elim çok o denli para falan da görmemişti. Gittim Lubitel marka, 125 liraya bir fotoğraf makinesi aldım. Hala da o makine bende duruyor. Gördüğüm her şeyi belgelemek içindi, bendeki fotoğraf merakı o denli başladı. Çocukluğumdan beri de resme karşı daima bir ilgim olmuştur. Bu alanda yetenekli olduğuma inanıyor, hoş fotoğraflar de yapıyorum. Natürel o vakitler fotoğraf yapmak, fotoğraf çekmek çok kolay değildi; günah sayılıyordu, “çayın bile içilmez” deniliyordu. Fotoğraf çektiğim için de başıma neler gelmedi ki… Yediğim dayaklar işin eforu. Kitaba gelince, “fotoğraf tuzuysa, kitap da biberi olsun” dedim. Günü geldiğinde de bu çalışma ortaya çıktı. Koşullar, şartlar dahilinde imkan olursa bir kitap daha yazmayı düşünüyorum.
‘Hakkari Günlüğü’ isimli kitaba Çukurca’dan başlamışsınız ve o periyot “57 çeşit yenilen ot mevcuttu” diyorsunuz. Devamında da yöre beşerinin yeni elbiselerine yama yaptıklarını söylüyorsunuz. Kelamını ettiğiniz yenilen ot çeşitleri bitti mi? Yöre halkı neden elbiselerini yamalıyordu? Bize o periyodun Çukurca’sını anlatabilir misiniz?
Ben Diyarbakırlıyım, bizim orası ovaydı, düzdü. Ama Hakkari coğrafyası büsbütün dağlıktır. Tek dişi canavar olarak tanım ettiğim medeniyet dediğimizde sanki kim daha çok uygardı; biz miydik, yoksa o köylüler miydi? O periyodun Hakkari’si yalnızca Çukurca değil, insanların tamamı çok doğaldı. Kimse kimseye yemin etmezdi, palavra yoktu, gasp yoktu. Gidin araştırın, adalet saraylarına bakın. Son yıllara kadar Hakkari’de hırsızlık olayları olmamıştır. Herkes birbirinin kelamına prestij ediyordu. Tira roje (güneşin ışı) denildi mi akan sular duruyordu. Çukurca’nın Ertuş Köyü, Guzereş Köyü’ne şimdi yol gitmeden ben gittim. Teknoloji olarak ellerinde bir iğne, bir çuvaldız, bir de kısa dalga radyoları vardı. Birtakım köylerde saat hiç yoktu. Herkes karşı dağın güneşinin gölgesine nazaran işini yapıyordu.
Böyle tabiat şartlarında yaşayan beşerler olağan ki her türlü otu tadıyordu. Toprak yiyen bayanlar da gördüm, her şeyi biliyorlardı. Bayanlar kadın hastalıkları için hangi otların neye yaradığını çok düzgün biliyordu. Kök boyalar için bütün ince detayları da biliyorlardı. Alışılmış husus yenilen otlara gelince meraktan yaşlılara sordum, “Neden peynire çeşit çeşit otları katıyorsunuz?” diye. Onlar da bana “Yeşillik olmazsa insan yaşayabilir mi?” halinde karşılık verdiler. Otları toplayıp peynirle bir arada salamura ederek toprağın bağrına verip sonbaharda da çıkarıp ilkbahara kadar yiyorlardı. Hâlâ da o otlar mevcut ancak bilinçsiz tüketim her şeyin kökünü kuruttuğu için yavaş yavaş kelamını ettiğimiz ot çeşitlerinin kökü de kuruyacak diye endişeleniyorum. Bunun çabasını çok verdim, her seferinde “Bir yıl toplansın, bir yıl toplanmasın” dedim lakin beni dinleyen olmadı.
Hakkari topraklarında dört dine mensup beşerler yaşamış, yeminlerine, kelamlarına ve güneşe olan bağlılıklarına bakıldığında anladığım kadarıyla genelde Zerdüşt inancı ağırlıktaydı. Üç dört baba önce Hakkari’nin dörtte üçü Zerdüşt inancına mensuptu. Tabiat, hayvan, insan ve ot sevgisi oradan geliyordu. Hakkari halkında kibir yok, kibirlilik Hakkari halkına mahsus değildi. 1990’lı yıllara kadar mütevazilik hakimdi. Yeni bir elbise giyildiği vakit elbisesi olmayan bir insanı düşünerek yesyeni şal şepiklerin dört beş yerine yama atılıyordu. Kibri ortadan kaldırabilmek için, komşusundan üstün görünmemek için, “Bak ben de senin gibiyim” diyebilmek için bunu yapıyordu beşerler. Düşünüyorum da sanki dünyada bunun bir örneği gibisi var mıydı daha? Bu halkın asaletini görüyor musunuz? Bu durum yalnızca Çukurca’ya ilişkin değildi. Bütün hudut uzunluğundaki köylüler böyleydi, hatta güneyin birçok köyü de böyleydi. Şemdinli, Uludere, yani ‘medeniyetin’ şimdi girmediği yerler…
Kitapta farklı inançlardan da çokça kelam ediyorsunuz. Günümüze geldiğimizde kelam ettiğiniz inançlara ilişkin olan beşerler nerede pekala?
Maalesef ne yaptık, Arap Müslümanlığı ismi altında bu bütün inançlara ilişkin olan insanları kovduk. İslamiyet’i kast etmiyorum. İslamiyet’te bu türlü şeyler yoktur, beğenilen görüye dayalı İslam inancını öbür yerlere çekerek başka inançlara ilişkin olan kim varsa bu topraklardan sürülüp gitti. Zaxo’ya, Hewler’e, Dohok’a gittiğimizde dört inanca mensup ibadethaneleri görmek mümkün. Beşerler büyük bir müsamaha içinde yaşıyorlar. Bizde o denli midir? Evvelce “Kim bir Zerdüşti’yi öldürürse kolları dirseklerine kadar yeşil olacak, yani dini bir motive bürünecek” diyorlardı, bu türlü fetvalar veriliyordu. O kadar acı şeyler yaşandı ki anlatamam ve hâlâ da yaşanıyor.
Çukurca dediğimiz 30 bin nüfuslu olan yerin içinde dört dine mensup beşerler yaşamış. Ben de birebir şeyi yaşadım. Okul sıralarında sağımda Babuş, solumda Yaşar, yani iki Ermeni arkadaşımla birlikte okudum. Hakkari’de de birebirdi; yaz geldiğinde beşerler Faraşin Nergiz yaylasına çıkar, dört dine mensup olan beşerler yan yana çadırlarını kurar, sonbahara kadar kol kola tıpkı govende yerleri alırlardı.
Hakkari Günlüğü, Enver Özkahraman, 344 syf., Sitav Yayınevi, 2023. ‘FOTOĞRAF ÇEKMEK BENİM İÇİN DEVRİMCİ BİR AMAÇTI’
Kitapta eski periyoda ilişkin fotoğraflara da rastlıyoruz. Bu fotoğraflarda gözüme çarpan Saddam zulmünden kaçıp gelen Kürtlerin de olduğu kareler. Fotoğraf çekmekle kalmayıp birebir vakitte bir yardım gönüllüsü olarak çalıştığınız da görülüyor. Bu süreci biraz anlatır mısınız?
Fotoğrafa başlama tarihim 1968-1969 yıllarına dayanıyor. Doğal fotoğraf bir meraktan ortaya çıktıysa da tıpkı vakitte benim kendi kültürümdü. O köylerde rengarenk boyanan iplikler, dokunan halı kilimler, elle dikilen şal şapikleri görünce büyük bir merak içinde hem sorar hem de fotoğraflardım. O devirler şimdiki üzere değildi. Her şey daha zordu, imkanlar daha kısıtlıydı. Her şeyi kendi imkanlarımla yapmaya çalıştım. Bilenler biliyor şimdiki üzere dijital olmadığı için sineması çok yönetimli kullanmak lazımdı. Işığı, hareketi, enstantaneyi, diyaframı bilmek gerekiyordu. Tıpkı vakitte devrimci bir emeldi benim için fotoğraf çekmek, kültürümü bilmek sahiplenmek.
Irak rejiminden kaçıp gelen üç Kürt göçüne tanıklık ettim. Biri 1975 Nisan ayıydı, İran ve Irak ortasında yapılan bir mutabakattan sonra Kürtlerin felaketi başladı. Günlerce anlatsam bitmeyecek o dram ve trajediye ağlamadığımız gün yoktu. Helikopterler sabahtan akşama kadar insan bombalıyorlardı. İkincisi 1980’de Saddam rejimi daima baskı, şiddet, yer yer kimyasal silah kullandı. Bütün bunları duymamıza, bilmemize karşın kimseye inandıramıyorduk. Herkes Saddam’a ‘peygamber’ üzere bakıyordu ta ki 1988 yılında Halepçe’ye kimyasal atana kadar. Tekrar beşerler akın akın hududa geldi. Biz de duyar duymaz oraya koştuk. Türkiye göçün önünü alamadı. Halk, güneyden Şemdinli ve Çukurca’ya akın etti. Çok fotoğraf çektim fakat o anları anlatmam mümkün değil, dayanamam ağlarım. Çocuklar, yaşlılar bir lokma ekmeğe muhtaçtı, su bile yoktu. Bebeklerin ağzı susuzluktan kurumuştu. Çukurca ve Şemdinli köylülerinin de hakkı yenmez, çok büyük bir fedakarlık yaptılar fakat yetmiyordu.
Ben yalnızca fotoğrafçı değildim tıpkı vakitte istekli yardım çalışmalarını da yürüttüm. Kendimle ilgili çok konuşmak istemiyorum, anlatırsam kendimi övmüş olurum diye. Şunu söyleyeyim, ben de beşerim. O durumda ben de olabilirdim, eşim de olabilirdi, çocuğum da olabilirdi. Bayanlar doğum yaparken sırtımızı çeviriyorduk. Hiçbir vakit insanların dinine, inancına bakmadık. 1991’de gelenlerin içinde Ezidiler de vardı. Hıristiyanlar, Mesihiler bir ortaya toplanmışlardı. Ben ve Fahri Adıyaman karar aldık: “Biz bu gayrimüslimlere yardım götürelim. Olabilir ki beşerler duygusallık yapıp gelen yardımları onlara ulaştırmayabilirler.” Natürel ki herkes herkese eşitçe yardım yapıyordu fakat biz yeniden de içimiz rahat olsun diye o denli yaptık.
O yardım esnasında bir anımızı anlatacağım. Ben ve Fahri, sırtımızda yardım materyalleriyle çadırlardan birine girdik. Ben bunları bu türlü anlatıyorum lakin o günde yaşananları hayal bile edemezsiniz, dağın başındasınız ve hiçbir şey yok. Baktık çadırda önlerine bir sarma koymuşlar, yerde yiyorlar. Daha yeni yemeğe geçmişlerdi. Selam verdik, gereksinimlerinizi getirdik dedik. Genç bir kız, “Amca Allah’ınızı severseniz gelin bizimle bir lokma yiyin” dedi. “Biz tokuz” dediğimizde yeniden tıpkı genç kız, “Biz Hıristiyan olduğumuz için mi yemiyorsunuz?” diye karşılık verdi. Tutamadık kendimizi, gittik oturduk. Halbuki bizim sıkıntımız onların yemeklerini yemeyelim, akşama da kalsın diyeydi. Bir lokma yedikten sonra kalktık. Genç kıza dedim ki “Yedik işte. Bak gönlün rahat etti mi?”. Baktım gülmeye başladı, “Amca ben sizin yemeniz için şuurlu yaptım. Sizin zati kaç gündür bizlere nasıl yardım ettiğinizi biliyoruz” dedi.
Kitapta aşiretçiliğe de baya vurgu var. Aşiretçiliğe bakış açınız nedir?
Aşiretçiliğin çok hoş tarafları da vardı. Ne yazık ki son vakitlerde kullanıldı. Az evvel “Hırsızlık yoktu, gasp yoktu, palavra dolan hile hurda yoktu” dedim. Birinci hırsızlık olayını biliyorum, birinci boşananı biliyorum. Aşiret yapısı mı desem, feodal yapı mı desem yada Kürt yapısı mı desek.. Eşine şiddet uygulayanı herkes dışlardı. “Senin gücün bayana mı yetiyor” derlerdi. Borcunu ödememek köyden kovulma sebebiydi. Bana nazaran aşiretlerin en makus yanı birbirlerine üstünlük sağlamaya çalışmalarıydı. Bunun dışında birlikte yönetme, birlikte beslenme çok hoştu. Keşke daima eskisi üzere kalınsaydı. Olağan her şey çok siyasallaştı.
Yeri gelmişken bir iki şey daha söylemeden geçemeyeceğim. Bana farklı gelen noktalardan biri de aşiretler ortası farklılıkların da olduğuydu. Örneğin Pinyanişi aşiret reisinin huzurunda hiçbir vakit saygısızlık yapılmazdı, çok katı kuralları vardı. Lakin bu Ertoşiler için geçerli değildi. Herkes aşiret reisinin karşısında son derece rahat davranırdı. O denli hiyerarşik farklılıklar da vardı.
Şemdinli’yi anlatırken “Keşke hâlâ yol, elektrik ve internet olmasaydı” diyorsunuz. Modernizme karşı mısınız?
Modernizme karşı değilim, kapitalizme karşıyım. Vakitsiz kapitalizmin yaptığı değişimden ötürü keşke bunlar olmasaydı diyorum. ‘Melek’ denildiğinde aklıma Şemdinli, Çukurca, Uludere Beytüşşebap halkı gelirdi. Düşünebiliyor musunuz kimse hırsızlık yapmıyor, palavra söylemiyor. Bir pikap dolu eşyanı getiriyorsun; içinde çay var, şeker var, çay tabağı var, un var, ayakkabı var… Aklına ne gelirse bırakıyorsun yolun kenarına, gidiyorsun dereciğe. İki gün sonra katırını getiriyorsun bir kısmını yüklüyorsun götürüyorsun. Dört gün sonra geliyorsun geri kalanı yükleyip götürüyorsun. O eşya günlerce orada kalıyor, yüzlerce insan oradan geçiyor ve kimse dönüp bakmıyor. Daha nasıl anlatayım…
Bunca hoşlukların bozulmasının tek nedeni kapital, yani para. En büyük düşmandır. O günün insanları tabiatla yaşıyorlardı, dünyanın en büyük hazinesiyle yaşıyorlardı. Elindekine iknaydılar zira öteki muhtaçlıkları da yoktu. O vakit her şey tabiattan geliyordu. Anlayacağınız paranın bir kararı yoktu, hiç kimse de parayla alışveriş yapmazdı. Bir şey alırken karşılığında bir şey veriyorlardı. Parayı hiç görmeyen yüzlerce insanı biliyordum. Her şey o kadar doğaldı ki bir ağaç, bir üzüm bağı ya da tabiatta yaşayan bir hayvan ne kadar pak ise onlar da o kadar temizdiler.
Hakkari’de kömürü birinci bulan da siz oluyorsunuz. Valinin katırdan düştüğü yerde kömür bulunuyor, nasıl oldu?
Birçok valiyle katır sırtında köylere gitmişliğim var. 70’li yıllardayız, Çaye Govende’nin altında petrol ve kömürün olduğu söylentileri dolaşıyor. Bunu kanıtlamak isteyenler yemin billah etti, bir iki örnek de getirdi. Biz de tüm bu olup bitenlere kulak kapatmadık, gidip valiye durumu anlattık. Vali Bey de dinledi, “Bana hatırlatın müsait bir vakitte oraya gidelim” dedi. Daha sonra uygun bir vakitte vali, Yılmaz Erdoğan’nın babası Nazım Erdoğan ve birkaç bireyle bir arada Derecik’e gitmek için yola çıktık. Derecik Karakolu bize birkaç tane katır verdi. Katırlarla Çaye Govende’nin tabanına kadar gittik. Dağın görünümü katmanlar formundaydı. O katmanlardan kömür ve asfaltit fışkırıyordu. Fotoğraflarını çektik. Numune olarak yanımıza birkaç kesim aldık. Tekrar geri döndük.
Vali önde, biz artta yürüyorduk. Yolda valinin katırı ürktü ve vali yere yuvarlandı. Âlâ ki taşın üstüne düşmedi, yoksa kurtuluşu olmazdı. Dikenlerin üstüne düşmüştü, yüzü gözü, kulağı kanamıştı. Yılmaz Erdoğan’ın babası “Sigara külü düzgün geliyor” dedi, çabucak birer sigara yaktık, külünü valinin yaralarına koyduk. O halde Hakkari’ye geldik. Vali bey birkaç gün konutundan çıkmadı, dinlendi. Biz de haber yaptık, Hürriyet gazetesine gönderdik. Hürriyet başlığı “Valinin düştüğü yerden kömür çıktı” diye başlık attı. Başlığa kızmıştık lakin daha sonra arkadaşlarım benimle gırgır geçti. “Oğlum ayıp değil mi, Şemdinli’ye kadar gidiyorsun, valiyi bizim bahçede düşürseydin keşke, tahminen petrol çıkardı” biçiminde uzun vakit lisanlarından düşmedim.
Roni Nasır Kaya ve Enver Özkahraman Burada tabiat ve etraf sıkıntılarını savunduğunuzu görüyoruz. Bunun altında yatan nedenleri anlatabilir misiniz?
Hakkari’de resmen tabiat avcılığı yapılıyordu. Birçok vilayetlerden beşerler geliyor, her biri yüz, yüz elli keklik vurup gidiyordu. Yalnızca keklik değildi, çok sayıda çeşitli yabani hayvan vardı. Ben bunlar için de çok uğraş ettim.
Tabii bir de zıt lale soğanları vardı. Karadeniz’den beşerler geliyordu, yanlarında da ortası delik bir tahta getiriyorlardı. Delikten geçen zıt lale soğanlarını atıyorlardı, geçmeyenleri satın alıyorlardı. Köylüler binlerce zıt lale soğanını alıp geliyordu. Bir birçok da çöpe gidiyordu. Alışılmış buna misal bir çok şey vardı. Çok çaba ettim lakin başarılı olduk mu tam olarak emin değilim. Dışardan gelen arıcılara da karşı çıktım zira gen bozuyorlardı. Birçok yere yazılar yazdım. Bana karşı çıkanlar da oluyordu, köylünün ekmeğiyle oynadığımı bile söyleyenler vardı. Yüksekova sazlığı için de birebir şeyi söylediler. Pekala bugün ne oldu? Yüzlerce kuş tipi yok oldu.
Kitabın bir kısmında Hakkari’nin “Kadim Çobanları” diyorsunuz. Bunu söyleten ve o çobanların özelliği neydi?
Bu coğrafyada elektrik olmadan evvel en üst seviye memurun vazifesi neyse çobanlık da o denli bir şeydi. Herkes çoban olamazdı. Çoban dürüst, cesaretli, bilgili, hamasetli olmalıydı; hayvanı, doğayı düzgün bilmesi gerekliydi. Çoban bir hükümdardı, kimseye muhtaç değildi. Örneğin Heci Mıhemed Reşit isminde bir dostumun bütün ömrü çobanlıkla geçmişti. Yeniden Ahmet amca vardı, başlı başına bir deryaydı. Dohok Ovası’ndan Zaho Ovası’na, oradan Musul’a kadar gitmediği yer kalmamıştı. Zevki aşiretindendi. Yıllar sonra köyler boşaltılınca Ahmet Amca da Van’a yerleşti. Van Belediyesi’nde park bekçiliği yapıyordu. Şöyle elini kulağına koyar Süphan Dağı’na bakar, dalar giderdi. Birden kendi kendine “Hee hee” der dururdu. “Ne oldu Ahmet amca?” derdim. “Sürü gitti” der, gülerek bana döner “Evet, sürüyü gördüm” kederi.
‘İTALYA’DAKİ RESSAM NE İSE KİLİM DOKUYAN BAYAN DA OYDU’
Hakkari folklorunu eleştiriyorsunuz, neden?
Evet eleştiriyorum zira yozlaştı, asimile edildi. Hakkari folkloru diye bir şey kalmadı. Folkloru yalnızca el kol sallamak olarak görmüyorum. Giysi kuşam çok değerli. Birinci değişim 1980 ihtilalinden sonra başladı ve hâlâ o halde devam edip gidiyor. O uyduruk kıyafetlerle rezil edip gittiler… 60’li 70’li yıllarda çektiğim fotoğraflar var, onlara baksınlar, görürler. O periyodun Hakkari folkloru coğrafyanın rengarenk çiçekleri üzeredir. Nasip olursa yakında Hakkari’nin giysileri üzerine bir kitabımı göreceksiniz.
Kilim, konuttaki bayanın, gelinin lise üniversite diploması üzereydi. Bayanların itibarıydı. Bugün nasıl üniversite diploması olanın prestiji varsa, o vakit da konutunda hoş bir kilimi olanın tıpkı halde prestiji vardı. Bana nazaran İtalya’daki ressam ne ise Gülveri, Lüleperi, Şamari, Cambezarı dokuyan bayanın ondan hiçbir farkı yoktur. Zira yoktan var ediyorlardı, her şeyi kendileri yapıyorlardı. Onca imkansızlıklar içinde o mükemmel sanat yapıtını ortaya çıkaranlar için halkın sanatı olarak görüyorum.
‘GENCO ERKAL DA HAKKARİ’YE YERLEŞMEK İSTEDİ’
“Hakkari’ye gelen de giden de ağlıyor” diyorsunuz. Neden?
Evet, biri de benim. Hâlâ görüştüğüm birçok insan Hakkari’den ayrıldığı için çok üzülüyor. Bir örnek vereyim, İskenderun’da iki çocuk imtihana girmek için Hatay yazacaklarına Hakkari yazmış. Hakkari’den korktukları için imtihanlara bile gelmek istemiyorlar. Biz de onlara haber saldık, “Gelin, konutumuzda başımızın üstünde yeriniz var” dedik. Onları Karasuları’nda davul zurnayla karşıladık. Bu, basında da yer aldı.
Hakkari kadar berbat anlatılmış ki, tayini çıkan bir kız çocuğu ‘neden tayinim çıktı?’ diye ağlıyor. Natürel gelip gördükten sonra da, yıllarca kalıp giderken de yeniden ağlayarak gidiyorlar. Birçoğu da bir daha Hakkari’den ayrılmıyor. Hakkari bu türlü bir kenttir, geleni de gideni de ağlatır.
“Hakkari’de Bir Mevsim” isimli sinema için Hakkari’ye gelen tiyatro oyuncusu Genco Erkal bir daha gitmek istemedi. Sinemanın bitiminden sonra ailesi beni aradı, “Senin biletini alıyoruz çık gel buraya” dedi. Şaşırmış bir halde nedenini sorduğumda “Genco ben gidip o köye yerleşeceğim diyor” dediler. “Genco bu senin işin değil. Orada yaşamak, üretmek çok zordur. Dışarıdan getirip oradan biriktirmek de zordur. Sen bu insanların hayatına ayak uyduramazsın” dedik, lakin o denli vazgeçirdik.
Hakkari’ye birinci gelişinizi de anlatmışsınız. O devri anlatırken birkaç Arap kanalı dışında rastgele bir kanalın olmadığını söylüyorsunuz. Daha sonra devlet yetkilileri TRT yayınını bulmanızı istiyor, yayını bulmak için dağ-taş tırmanma olayınız var. Bir nevi Vizontele kıssası..
Vizontele olayı şöyle: Televizyonun birinci çıktığı yıllarda birinci alanlardan biri de ben oldum Hakkari’de. O vakitler Kürtçe dinlemek yasaktı. Televizyonda birinci sefer Mehmed Arif’i gördüğümde dedim ki birinci işim bir televizyon almak olacak. O denli de yaptım. Mehmed Arif ve İsa Bervari’yi dinlemek için erkenden dükkanı kapatıp gidiyordum. Konut dolup taşıyordu. Bu durum valinin kulağına gitmiş, bizi çağırdı, “Buraya en kısa vakitte TRT yayını istiyorum” dedi. İş bize düştü, küçük bir televizyon ve akü ayarladık. Berçelan’a, Karadağ’a çıktık lakin nereye gittiysek imaj bulamadık. Her çıktığımız dağın doruğundan büyük bir hüzünle geri döndük. En son Sümbül Dağı’na çıkın dediler, alışılmış valinin buyruğu olunca itiraz da edemedik. Mecbur kaldık, çıktık. Neler çektiğimizi bir biz biliriz… Karanlık çöktü, hava güzelce soğudu, aradık taradık ne yaptıysak olmadı. TRT yayını bulunamadı. Araplar var, İran var, dansözler var.
Dağa çıkmadan evvel şayet manzara bulunursa orada ateş yakacağız dedik. Sümbül Dağı’nın doruğunda kar var, soğuktan donuyoruz. Mecbur kaldık, etraftaki gevenleri topladık ve ateş yaktık. Kentte ateşi görenler de sevinçle birkaç silah patlattı. Kendilerince bir de kutlama yapmışlar. Sabah oldu, aşağıya indik. Bizi birinci karşılayan Adil hoca oldu, “Nasıl manzara hoş mi?” dedi. “Vallahi yoktu görüntü” dedik, Adil hoca da “Nasıl yoktu?” dedi. “Valla Araplar vardı, İran vardı, Rusya vardı ancak Türkleri bulamadık” dedik. Daha sonra tesadüfen hastanenin virajının karşısında bir yerde imaj bulundu. Oraya bir yansıtıcı koyduk ve o yansıtıcıyla dört beş sene Hakkari’ye yayın verildi.
‘DİJİTAL YARATICILIĞI ÖLDÜRDÜ’
Hayatınız boyunca analog fotoğraf çektiniz. Dijital fotoğrafçılığa nasıl bakıyorsunuz, ahenk sağlayabildiniz mi? Fotoğrafçılığın geleceğini nasıl görüyorsunuz?
Bizim dönemizdeki fotoğrafçılık olağan. Ben profesyonelce yaptım, daima kendimi değiştirdim. En son dia müspete yöneldim. Çektiğim sinemaların bir birçoklarını Almanya’da Stuttgart’ta banyo ettirdim. Siyah, beyaz ve negatif renkleri kendim yapıyordum. Arşivimin birçok da Dia müspet slayttır. Dijitali kullanınca zorlandım, hâlâ da zorlanıyorum. Bir küçük dijital makinem var. Oğlumun ayarları yaptığı kadarıyla kullanıyorum. Açıkçası tat alamıyorum. Son yıllarda birçok stant de gezdim. Analog fotoğrafçılığın tadını alamadım. Bana nazaran dijital, yaratıcılığı öldürdü.