Ertuğrul Özkök, “Bayramon olayı” başlığı altında yazdığı ve “newsletter” olarak paylaştığı yazısında bugün, Netflix’teki “Son Hesap (Final Account)” isimli sineması yazdı. Yazısında Çetin Altan’ın “Hayal ettiğimiz dünya bu değildi…” cümlesine atıf yapan Özkök, “Günümüzde olup bitenlere bakıyorum ve sessizliğimiz, sindirilmişliğimiz, öğrenilmiş, öğretilmiş çaresizliğimiz bana çağımız dramlarının çağımız faşizminin pasif hata paydaşlığı üzere görünüyor.O nedenle bugünün 20,30,40 yaşındaki gençlerine bu sineması izlemelerini tavsiye eder ve şunu söylemek isterdim: ‘Körleştirilmenize, körleşmenize müsaade vermeyin…’ Zira bugünün ‘Sıradanlaşmış kötülükleri’, yarının asla ‘Sıradanlaşmayacak utançları ve kabahat ortaklıkları’ haline dönüşüyor…” tabirlerini kullandı.
Ertuğrul Özkök’ün ” Biz bayanlar, erkekler bu kadar makûs bir adama neden bu kadar oy verdik?” başlıklı yazısı şu formda:
Bu soruyu sorma vakti artık geldi.
“Bunca bayan, epey erkek, genç yaşlı…Bu kadar berbat bir adama ve partisine neden bu kadar oy verdi?”
Ben bu soruyu 50 yıl evvel, Paris’in Saint Germain semtindeki Saint Guillome sokağında, Siyasal Bilgiler Fakültesi kütüphanesinde kendi kendime sormuştum.
Önümde Hannah Arendt’in kitapları duruyordu.
Kafamda ise onun ortaya attığı bir kavram:
“Kötülüğün sıradanlaşması…”
TANRIM GOETHE’Yİ ÇIKARAN BİR HALK NASIL HİTLER’E OY VERİR
Almanya üzere Goethe’yi, Hegel’i, Marx’ı, Bach’ı, Beethoven’ı, Thomas Mann’ı çıkaran bir ülkenin insanı nasıl olur da Nazi Partisini ve onun başındaki gaddar ve acımasız bir diktatörü onca yıl desteklemişti…
Bir de şunu sormuştum:
O günlerde Hitler’i destekleyen 20-30-40 yaşındaki beşerler ortadan 70-80 yıl geçince bu canavarlar çetesi hakkında ne düşünecektir?
O gün sorduğum sorunun karşılığını geçen hafta aldım.
HALA HAYATTA OLAN ESKİ NAZİLER BUGÜN NE DİYOR
Bu haftanın belgeseli banko Netflix’e konan “Son Hesap”(Final Account) isimli sinema oldu.
Aslında 2021 yılının sineması lakin Netflix’e 2023 Mart’ında kondu. 18 ay yayında kalacak.
Keşke okullarda ders olarak gösterilen bir belgesel olsaydı dediğim tipten bir film.
Belgeselin yönetmeni Luke Holland, bugün hâlâ hayatta bulunan Nazi Partisi mensubu ve o periyotta Hitler hayranı olan beşerlerle konuşmuş.
Bugün yaşları 80-90’nın üzerinde olan beşerler.
Kendimden de biliyorum, galiba insan yaşlandıkça daha rahat konuşmaya, geçmişe daha rahat bakmaya başlıyor.
Yeryüzünde ve insanlık tarihinde tahminen de berbatlığın en acımasız diktatörlüğünü kuran Hitler bu kadar bayanı ve erkeği nasıl etkilemiş?
O kadar çarpıcı biçimde anlatıyorlar ki…
Filmde konuşan erkekler ve bayanların yalnızca söylediklerine değil, yüzlerine de baktım.
Sadece ağızlarından çıkan cümlelerle değil, yüzlerindeki tabirlerle güya şunu demek istiyorlar:
Aman rabbim biz nasıl bu kadar makus bir beşere ve partiye dayanak verdik!
Hannah Arendt’i 50 yıl sonra artık anlamaya başladığımı fark ettim.
Sakın sineması anlatıp sizin izleme iştahınızı kaçıracağımı düşünmeyin.
Yazdıklarım tek başına değerli değil.
Filmi seyredin ve o insanların yüzlerine baka baka izleyin.
Çünkü o yüzler birer ayna… Tıpkı “Black Mirror” dizisindeki üzere bir ayna…
“BİZ PARTİYİ DEĞİL ÜNİFORMAYI SEVDİK”
Bir bayan: “Biz Partiyi desteklemedik. Üniformayı sevdik…”
Bir erkek: “Beni Öğretmenim etkiledi. Ailem Nazi eğitimine karşıydı ancak öğretmenim etkiledi.”
Bir erkek: “Beni babam Nazi yaptı. Hafta sonları gezmeye çıkarken Nazi üniforması giyerdi. Annem buna kızardı. Lakin hepimiz Nazi partisini destekliyoruz imajı vermek için anneme de zorla Nazi rozeti taktırırdı.”
“NAZİ PARTİSİ SAYESİNDE MESKENDEN DIŞARI ÇIKTIM, SPOR YAPABİLDİM”
Bir bayan: “Bizler genç kızlar olarak evde kapalıydık. Nazi partisi sayesinde dışarı çıkabildik. Pikniklere, cimnastik salonlarına, yüzme havuzlarına gidebildik.”
Ve daima tıpkı sözler:
“İman”, “Dava”, “Kolkola birebir yolda yürümeler…”
Bir bayan: “Hitler’in adamlarının müzikleri çok hoştu.
“Bayrağı kaldırın, saflar sıkı
Naziler sakin düzgün adımla yürüyor
Kızıl cephe ve gericiler tarafından vurulan yoldaşlar
Saflarınızdaki imanla yürüyün…”
Bir erkek: “Daha 9 yaşındayken bize bir Yahudi dükkânı önünde nöbet tutma vazifesi verildi. Dükkânın önünde kolkola durur kimseyi içeri geçirmezdik.”
YAHUDİ’Nİ ELİ SARIŞIN BEYAZ BİR ALMAN KIZIN OLMAMASI GEREKEN YERİNDEYDİ
Bir erkek: “Okuma yazmayı alfabe ile öğrendik. Bir de Yahudi temalı alfabe kitabımız vardı. Her harf için bir Yahudi karikatürü koymuşlardı. Birini bilhassa hatırlıyorum. Pis ve kirli bir kasap dükkânı. Tezgâhın ardında saçı Yahudi örgülü pis ve iğrenç bir adam duruyordu. Yahudi’nin eli sarışın beyaz bir Alman kızının olmaması gereken yerindeydi. 175 kişilik bir köyde yaşıyorduk. Naziler gelip o köyde bize Yahudi aleyhtarı sinemalar gösteriyordu. Bütün bunların ne olduğunu bugün anlamanız mümkün değil. “
“ÇÜNKÜ BİR KAHRAMAN ÜZERE ÖLMEK İSTİYORDUM”
Ve “Vatan için ölmek…”, “Kahraman olmak…”
Bir erkek: “Annem Yahudi’ydi. Lakin ağabeyim bir Nazi hayranıydı. Daha sonra babamızın da Yahudi olduğunu öğrendik. Lakin ağabeyim bunları bir sır olarak sakladı…”
Bir erkek: “Irk soyağacı cüzdanı kuraldı, yoksa askere alınmazdınız. Sivil elbisemiz yok üzereydi. Bütün gün üniforma giyerseniz bunun izi kalır.”
Bir erkek: “Babama karşın SS seçkin birliğine yazıldım. Zira bir kahraman olarak ölmek istiyordum…”
“ARKADAŞIM ‘APTALLIK ETME TUT ÇENENİ’ DEDİ”
Filmin bundan sonraki kısmında “Son Hesap” başlıyor.
Bu beşerler Nazilerin yaptığı berbatlığı, vahşeti görmediler mi? Gördülerse ne yaptılar?
Bir erkek: “SS’e istekli yazıldım. Kurukafa birliklerine gönderdiler. Toplama kamplarına gittim. Orada tanıdığım bir insanı gördüm. Hayır için sattığım pullardan almıştı benden. Bu güzel insandır deyip yanına gitmek istedim. Arkadaşım ‘aptallık etme burada neler olduğunu bilmiyor musun’ deyip mâni oldu. Biz o işlere karışmadık. Ancak karışmasan bile ağzımızı sıkı tutmayı öğrettiler. Üzgünüm lakin gerçek bu.”
“ZAMANIN RUHU: O TABUREYE BİR TEKME DE BEN ATARDIM”
Bir erkek: “Toplama kampında vazifeli olduğum sırada, bir gece yattığım koğuşun dışında bağırışlar duydum. Pencere yukardaydı. Masayı çektim üzerine tabureyi koydum ve üstüne çıkıp baktım. Elleri arttan bağlı beşerler boyunlarında iple taburelerin üzerine çıkarılmıştı. Tabureleri altlarından çektiler. Bayılıp ölünceye kadar bağırdılar. “
Muhabir soruyor: “Senden o tabureyi çekmeleri istenseydi yapar mıydın?”
Aynı erkek karşılık veriyor:
“Tabi ki… O sandalye havada uçardı…”
Zamanın ruhu bazen işte bu türlü vicdansız bir ruhtur.
“HİTLER HERKESİ TUTUKLARKEN BİZ KAHRAMANLARI BEKLEDİK”
Bir erkek: “Hitler iktidara gelince itiraz eden herkes tutuklandı yahut öldürüldü. Böylelikle muhalefetin entelektüel liderliği çökertildi. Herkes korktu, sindi. Beklediğiniz o kahramanlar idi, ne yazık ki sayıları çok azdı.”
“İNSAN YAKILINCA NEDEN DUMAN ÇIKAR ÖĞRENDİK”
Bir erkek: “Burnumda hâlâ yanmış insan kokusu var. Otomobil lastiklerini yaktığınızdaki üzere dumanın yükseldiğini gördüğünüzde ‘biraz daha koymuşlar’ derdik. Metal bir ızgaraya en az 3 kişi yan yana dizilirdi. Cilt yandıkça çok fazla duman çıkardı. Kokusunu 2 km öteden alıyordunuz…”
“O DEHŞETLİ KAMPTAKİ HER ŞEYİ GÖRDÜK… SUSTUK”
Huzur konutunda yaşayan 4 bayandan biri: “Avusturya’daki 50 bin kişilik toplama kampı için çalışan 9 bin kişiyi biliyorduk. Birden fazla öldü. Çalışamayanları sedyeyle götürürlerdi. Yakılıyorlardı, fırınlardan çıkan dumanı görürdük…”
İkinci bayan: “Korkunç vakitlerdi. Onları öldüresiye dövüyorlardı…”
Üçüncü bayan: “Biz Hiçbir şey bilmiyorduk. Bilenlerimiz de susturuluyordu. Beşerler ‘hiçbir şey söyleme yoksa seni de kampa götürürler’ diyordu…”
Dördüncü bayan ve sonra cümle: “Herkes biliyordu lakin kimse bir şey söylemedi…”
PİŞMAN OLMAYANLAR: BİZ YALNIZCA CEPHEDE DÜŞMANLA ÇARPIŞTIK
Bu ortada o günlerde Nazi partisi ve askeri olmayı hâlâ savunanlar da var
Bir erkek: “Alman halkı için Waffen-SS ulusun doruğundaydı. Yalnızca fizikî olarak değil, ruhsal olarak da bir elitti. Biz bu seçkin insanların parçasıydık.”
Bir erkek: “Waffen-SS’in(Silahlı SS) aslında o makus SS’le bir ilgisi yoktu. Biz cephe askeriydik. Cephe gerisinde hiçbir işe karışmadık biz yalnızca cephede düşmanla göz göze çarpıştık. O nedenle pişman değilim ve o ünitede olmaktan asla pişmanlık duymayacağım.
Bir erkek: “Bir kardeşlik, yoldaşlık dayanışmasıydı o. Oradaki her erkeğe güvenebilirdin.
“NE KARIŞMADINIZ YAHU SİVİL KÖYLERİ DÜMDÜZ ETTİNİZ”
Ama pişman olmayanlara itiraz anında geliyor:
Bir öbür erkek: “Siz yalnızca cephe askeri miydiniz? Ben de oradaydım. Köyleri darmadağın ettiler. Cesetler meyyit sinekler üzere her yerdeydi. Rus askeri çekilmişti köylerde yalnızca siviller vardı. Geride canlıdan çok meyyit bıraktılar.”
ANGELİNA JOLIE İLE BRAD PITT’İN ÜRETTİĞİ MİRAVAL ROZESİNİ İÇERKEN GÖRDÜĞÜM EV
Bundan 4 yıl evvel Berlin yakınında Potsdam’da bir gölün kenarında, dostum Bild gazetesi eski genel yayın yönetmeni Kai Diekmann’la oturuyorduk.
Elimizde, Angelina Jolie ile Brad Pitt’in Fransa’da ürettiği Miraval isimli pembe şarap kadehleri vardı.
Kai eliyle gölün öteki tarafındaki bir konutu işaret etti ve “Wannsee işte orası” dedi…
20 Ocak 1942 günü işte o konutta yapılan bir toplantıda insanlık tarihinin tahminen de en yabanî kararı alındı…
Avrupa’daki bütün Musevilerin toplu imhası…
Filmin bence en etkileyici sahnesi, o konutta bugün yapılan bir tartışmaydı…
MASANIN BAŞINDA ESKİ NAZİ ÜYESİ MASADA BUGÜNNÜN 2 NEONAZİ’Sİ
Masanın başında o katliamlar sırasında misyon almış bir eski Nazi subayı oturuyor.
Masanın etrafındaki gençler ortasında ise konuşmalarından “NeoNazi olduğu anlaşılan iki genç var.
Ancak onların yüzü flulaştırılarak kapanmış.
Filmin en enteresan tartışması Yeni Nazi gencin eski Nazi subayına sorduğu şu cümle ile başlıyor:
“Geçmişte olanlardan ötürü Alman olmaktan utanıyorum” demişsiniz. Sahiden söylediniz mi bu türlü bir şey?”
“BEN UTANIYORUM LAKİN SİZ DE UTANMALISINIZ”
Pişman eski Nazi: “Öyle demedim. Geçmişte yapılanlardan utanıyorum dedim. Bugün siz de utanmalısınız…”
Bugünün Neonazisi: “İyi de bugün metroda bir Arnavut’un sizi bıçaklamasından korkmuyor musunuz?”
Pişman eski Nazi: “Delikanlı ben korkacak olsam, bugün bu söylediklerimden ötürü Neonazilerin meskenimi yakmasından korkardım. Ya sen? Bugün bu söylediklerinden utanmıyor musun? Öyleyse bu tartışmanın yayınında yüzünün niçin kapalı yayınlanmasını istiyorsun?”
Bugünün Neonazisi: “Cezalandırılırım diye korkuyorum…”
“SİZDEN İSTEDİĞİM TEK ŞEY: KÖRLEŞMENİZE MÜSAADE VERMEYİN”
Pişman eski Nazi: Bak genç adam, bugün bunları konuştuğumuz bu konutta biz, birtakım beşerler, kahvelerini içerek, pek sakin biçimde Avrupa’daki bütün Yahudi’lerin bayanların çocukların öldürülmesi kararını aldılar. Bu fecî kararla gurur duyamam. Bundan utanıyorum. Sizin üzere gençlerle bunun için konuşuyorum. Sizden yalnızca bunu istiyorum. Kör olmanıza müsaade vermeyin.”
NAZİ SUBAYININ ELİNİ SIKARAK KUTLAYAN AMERİKALI SUBAY
Bir erkek: Savaştan sonra hastanede bir SS subayı ile yatıyorduk. Bir Amerikalı subay geldi ve subaya‘Sen Nazi misin’ diye sordu. O da ‘Evet Naziyim” dedi. Bunun üzerine Amerikalı subay o Nazi’nin elini sıktı. ‘Nazi olduğunu kabul eden birinci subayla tanışıyorum ötekilerin hepsi inkâr etti’ dedi…
SON HESAP ÇIKTI: SIRA ARTIK SON HESAPLAŞMADA
Filmin sonunda işte bu sahne ile, tahminen de bu periyodun asıl hesaplaşması başlıyor…
Kim nereye kadar hatalı? Kim yalnızca cürüm ortağı…
Bir erkek: “Biz o pis işlere, cinayetlere, katliamlara, insanların dövülmelerine karışmadık. Fakat ahenk sağladık…”
Muhabir soruyor: “Ama kamplarda görevli bir Kurukafa Birliği üyesi olarak kimseyi içeri atmadığınızı nasıl söylersiniz?”
“ÇOK HAKİKAT BİR SORU ANCAK BUNU KABUL EDERSEM”
Muhabirin bu kritik sorusu üzerine, yaşlı eski Kurukafa Birliği üyesi bir mühlet düşünüyor.
Aynı erkek; “Çok yanlışsız bir soru. Fakat bunu kabul ederseniz. İşte o vakit kabahat iştiraki suçluluğa dönüşmeye başlar. Bu yüzden Kurukafa Birliği’nden ayrıldım.”
Muhabir tekrar soruyor: “İyi ancak kabahat paydaşlığı hangi noktada sizi hatalı haline getirir?”
Aynı erkek: “Suç paydaşlığı birinci başta oraya girmekle başlar. Çabucak vazgeçmemekle. Yürek edemedik. Kimse uzaklaşamadı.”
“BEN DE O GARDİYANLARDAN BİRİYDİM VE HATALI HİSSEDİYORUM”
Nihai hesaplaşmada en kritik tartışma devam ediyor:
Diyelim ki bir polis yetkilisi yahut memurusunuz. Yahudi’lerin toplanıp götürülme buyruğu almışsınız. Siz de yapmışsınız. Kabahat nerede başlar?
Yaşlı bir bayan: Hepimiz hatalıyız, zira olmasına müsaade verdik. Bunun kökenine inmeliydik yani sonuçta biz de suçluyuz
Yaşlı bir erkek: “Hepimiz hatalıydık.”
Peki aldığı buyruğu uygulayan bir gardiyan da hatalı muydu?
Aynı yaşlı erkek: “Ben de o gardiyanlardan biriydim. Kendimi hatalı hissediyorum.”
Bir öteki yaşlı erkek: “Herhangi bir noktada hayır deme yüreğim olsaydı hatalı olmazdım. Bunu yapmadıysam hatalısın diyebilirsiniz. Bu kolay bir karşılık oldu. Fakat bir hatalı olarak mahkûm edilemem zira ben nitekim ideolojik bir hatalıydım.”
EY BUGÜNÜN NEONAZİSİ ‘ZEITGEIST’ SENİ KURTARACAK MAZERET OLAMAZ
“Zeitgeist” Almanca bir kelime…
“Zamanın his iklimini” anlatan bir kavram.
İlk sefer “Güzel Bilim ve Sanat Üzerine” isimli yazısında şair ve filozof Johann Gottfried kullandı.
Yaşlı beşerler ve toplumlar geçmişteki büyük kusurlarını “Zamanın Ruhu öyleydi” diyerek hafifletmeye çalışır…
Bu trajedilerin yaşanmasının üzerinden neredeyse 90 yıl geçti.
Ne yazık ki, bugün de faşizmin, ırkçı sağın, tek adam diktatörlüklerinin yükseldiği tuhaf bir çağı yaşıyoruz.
Ben bu soruyu 50 yıl evvel kendime sorduğumda Faşizm ve Nazizm bitmiş, Sovyet diktatörlüğü ise dökülmeye başlamıştı.
O nedenle bir daha sorma gereksinimi duymadım…
ÇETİN ALTAN’IN ‘HAYAL ETTİĞİ DÜNYA’ İLE SON HESAPLAŞMASI
Ne yazık ki, Çetin Altan’ın o vasiyet cümlesine döndük:
“Hayal ettiğimiz dünya bu değildi…”
Günümüzde olup bitenlere bakıyorum ve sessizliğimiz, sindirilmişliğimiz, öğrenilmiş, öğretilmiş çaresizliğimiz bana çağımız dramlarının çağımız faşizminin pasif cürüm paydaşlığı üzere görünüyor.
O nedenle bugünün 20,30,40 yaşındaki gençlerine bu sineması izlemelerini tavsiye eder ve şunu söylemek isterdim:
“Körleştirilmenize, körleşmenize müsaade vermeyin…”
Çünkü bugünün “Sıradanlaşmış kötülükleri”, yarının asla “Sıradanlaşmayacak utançları ve kabahat ortaklıkları” haline dönüşüyor…