Diyarbakır İslamköy’de, 1993 yılında boşaltılan ve 10 yıl boyunca giriş-çıkışlar yasaklanmasının akabinde köylerine dönen köylüler ipek kozası üretimine yine başladı.
Gazete Duvar’dan Evrim Deniz’in haberine nazaran yaklaşık 25 yıldır İpek kozası üretimi yapan Raika Selçuk, kendisinden evvel annesi ve anneannesinin de bu işi yaptığını belirterek, “Benim 12-13 saatim ipek böceği bakımıyla geçiyor” diyor.
OSMANLI’DAN BU YANA…
Osmanlı devrinde Diyarbakır, ipek kozası üretiminin yapıldığı değerli kentlerden biriydi. Bu alandaki üretim sonraki periyotta de devam etti. Lakin değişen şartlar nedeniyle üretim düştü ve kentte bulunan Sümerbank da kapatıldı.
Diyarbakır’da ipek kozası üretimi artık yalnızca Kulp ilçesinde yapılıyor. Türkiye’de ipek kozasının yüzde 60’ı, ipek gereksiniminin ise yüzde 10’u Kulp ilçesinden karşılanıyor. Osmanlı’dan bu yana devam eden üretim, köy boşaltmalar nedeniyle yaklaşık 10 yıllık bir kesintiye uğramış olsa da son yıllarda dayanak görmeye başladı.
Raika Selçuk
‘İPEK BÖCEĞİ BAKIMI ÇOK ZAHMETLİ’
İpek böceği üreticilerinden biri olan 52 yaşındaki Selçuk, yaklaşık 25 yıldır bu işi yapıyor. Yaptığı işlerle ilgili bilgi veren Selçuk, ipek böceklerinin birinci olarak Bursa’dan yumurta halinde geldiğini ve Kulp’un Çınarlı köyündeki fabrikada muhakkak bir ısıda bekletilip uyandırıldığını anlatıyor.
Uyanınca 1 cm uzunluğunda olan ipek böcekleri, köy halkına teslim ediliyor. Köyde bulunan konutlarının altındaki kileri büsbütün ipek böceği bakımına ayırdıklarını belirten Selçuk, “Onları belli sayılarda kutulara koyuyoruz. Kileri kireç ile dezenfekte edip nem oranını ayarlıyoruz. Birinci geldikleri mayıs ayında havalar hala soğuk olduğu için yarım saat ortayla soba yakıyoruz. Bazen nem oranını ayarlamak için konutun duvarlarına sıcak su döküp nemi arttırıyoruz. Çok zahmetli bir iş ipek böceği bakımı” diyor.
‘SAATLERCE DUT YAPRAĞI TOPLUYORUZ’
Selçuk, kutulara konulan ipek böceklerinin yalnızca dut yaprağı ile beslendiğini ve mayıs ayında dut yapraklarının da küçük olduğunu belirtiyor. Selçuk, sabah 5’te uyandıklarını, taze dut yapraklarını toplayıp ipek böceklerine verdiklerini söylüyor. Şimdi büyümeyen ipek böceklerinin bakımının çok güç olduğunu belirten Selçuk, şöyle devam ediyor: “Kutuların içindeki ipek böceklerinin dışkılarını nizamlı olarak temizliyoruz. Onları öbür kutulara yerleştirip tekrar dut yapraklarını parçalayıp o kutuların üzerine serpiştiriyoruz. Kurumamış dut yaprağı yedirmek çok değerli, onun için sabah vakitleri konutumuzun bahçesinden dut yaprağı topluyoruz, ilerleyen saatlerde eşim ve öbür köylüler zirvelerdeki dut yapraklarını topluyor saatlerce.”
Dut yaprağı yiyen bir ipek böceği
’45 GÜNLÜK BİR SÜREÇ’
Selçuk, ipek böceklerinin kozaya yatma sürecinin 45 gün olduğunu söylüyor. İpek böceklerinin toplam 7 uykuya yattıklarını ve son uyku evresinin ise koza evresi olduğunu lisana getiriyor.
Dut toplama işinin de zahmetli olduğunu belirten Selçuk, mayıs ve haziran aylarında köy halkının birçoklarının dut ağaçlarından düşerek yaralandığını ve köylülerin sigortasının olmadığının da altını çiziyor.
Selçuk, 45 günün sonunda kozaya yatan ipek böceklerinin Çınar’daki fabrikaya teslim edildiğini ve ipeğin kozadan elde edildiğini belirtiyor. Raika Selçuk, ipek böceklerinin günlük bakımının yaklaşık 12-13 saat aldığını belirtiyor.
Kilerdeki ipek böcekleri
‘İŞÇİLER PARASINI ÇOK GEÇ ALIYOR’
İpek kozası üretiminden çok az para kazandıklarını vurgulayan Selçuk şöyle devam ediyor: “Eskiden kozadan kazandığım para ile altın alıyor, meskenimi de geçindiriyordum. Lakin artık ne kadar alacağız, ne yapacağız bilmiyorum. Biz kozayı teslim ettikten aylar sonra parayı alıyoruz. Bizden kozayı aldıklarında 25 bin diyorlar ancak aylar sonra o parayı aldığımızda paranın hiçbir kıymeti olmuyor. Koca bir köy bu işle geçiniyoruz. Aşağı köyde bile ilaçlama olsa ipek böcekleri ölebilir ve bütün bu emek çöpe gidebilir. Teminatsız, zahmetli ve emeğimizin karşılığını almadığımız bir iş lakin diğer bir talihimiz yok.”
‘İPEK BÖCEĞİNDEN KAZANDIĞIMIZ PARA İLE İPEKTEN ÜRETİLEN BİR ŞAL BİLE ALAMAYIZ’
Zahmetli bir iş olan ipek kozası üretim sürecinden sonra elde edilen ipeklerin işlendiğini ve bunların çeşitli alanlarda kullanıldığını belirten Raika Selçuk şunları söylüyor: “İpek çok pahalı bir kumaş, elbisede, yastık kılıflarında kullanılıyor. İpekten yapılan dokuma şallar bilhassa turistik yerlerde satılıyor. Tabi bizim çıkarımızdan çok fazlasını kazanıyor ipek üreticileri. Bizim binlerce kozadan aldığımız para ile ipekten üretilen bir şal satın almamız mümkün değil.”